Nachtwerkers zijn na een nachtdienst minder alert en presteren aantoonbaar minder. Maar na een nachtdienst stappen ze wel gewoon in de auto naar huis. Wat zijn de risico’s? Werknemers in nachtdiensten raken hun natuurlijke leefritme kwijt. Hun biologisch klok kan zich, bij meerdere nachtdiensten achtereen, deels aanpassen aan het veranderde dag/nachtritme.
Het is een open deur dat werknemers in nachtdiensten ontkoppeld raken van hun natuurlijke leefritme. Hun biologisch klok kan zich, bij meerdere nachtdiensten achtereen, deels aanpassen aan het veranderde dag/nachtritme. Desondanks ontstaat er meestal een slaapschuld. Die zorgt ervoor dat de nachtwerker minder geconcentreerd is en minder goed kan presteren.
Daardoor is hij minder alert en kampt overdag met slaapproblemen. Zo’n nachtwerker stapt na zijn nachtdienst wel gewoon in de auto naar huis. Je kunt je afvragen of de werkgever zich iets zou moeten aantrekken van de extra risico’s in het verkeer die zijn nachtwerkers lopen. Of moet het zo zijn dat het woon-werkverkeer risico simpelweg voor eigen rekening is van de werknemer?
De eerste nachtdienst
Begint een werknemer aan zijn reeks nachtdiensten, of werkt hij maar één nachtdienst, zoals dat nog wel eens in de verpleging- en verzorgingssector nog gebeurt? Dan ontstaat een groot slaapprobleem. Sommige mensen kunnen in de avond voor de nachtdienst een uurtje slaap pakken, maar de meesten lukt dat niet. Met als gevolg dat deze medewerkers aan het einde van de eerste nachtdienst zo’n 24 uur zonder slaap hebben doorgebracht. En ja, ook dan stappen veel nachtwerkers gewoon in de auto naar huis.
Onderzoek
De AAA Foundation in Washington heeft op 6 december 2016 een onderzoek gepubliceerd waarin zij meer dan 4500 verkeersongevallen analyseerde die zo’n tien jaar geleden in Amerika plaatshadden. De ongevallen gebeurden tussen 06.00 en 24.00 uur en er was tenminste één auto, bestelauto of soortgelijk voertuig bij betrokken. Bij alle ongevallen was er inzet van medische hulpdiensten. Naast rechtshandhaving deed het Amerikaanse ministerie van Transport een speciaal onderzoek. De uiteindelijke steekproef betrof 7234 bestuurders in 4571 verkeersongevallen. De onderzoekers keken naar de hoeveelheid slaap van bestuurders van wie het handelen of de fouten bijdroegen aan de ongevallen, in vergelijking met die van bestuurders die niet als gevolg van hun eigen fouten betrokken waren bij ongevallen. 
Er bleek een significant verhoogd ongevalsrisico bij bestuurders die in de voorafgaande 24 uur minder dan zeven uur hadden geslapen, aldus het rapport van de AAA Foundation. Er is al sprake van een verhoogd risico op ongevallen als de bestuurder 1 of meer uur minder slaapt dan gewoonlijk. De geschatte kans op een ongeval bij autorijden na slechts 4-5 uur slaap was vergelijkbaar met die bij autorijden met een alcoholpromillage van iets meer dan 0,08%.
In vergelijking met bestuurders die tenminste 7 uur hadden geslapen in de 24 uur daarvoor, hadden bestuurders 1,3 maal meer kans op een ongeval na 6 tot 7 uur slaap. Bestuurders die tussen de 5 en 6 uur sliepen hadden 1,9 maal meer kans op een ongeval. Voor bestuurders die tussen 4 en 5 uur sliepen was dat 4,3 maal en bij minder dan 4 uur slaap liep het ongevalsrisico op tot 11,5 maal hoger (zie figuur). Dit laatste is vergelijkbaar met het risico op een ongeval bij een alcoholpromillage van 1,2 tot 1,5, aldus het rapport.
Andere studies suggereren dat de aanwezigheid van slaperige bestuurders op de weg het grootst is tijdens de nacht en vroege ochtend. De negatieve effecten van slaaptekort zijn het grootst tijdens de vroege ochtend. Dit suggereert dat in de late nacht en vroege ochtend het werkelijke risico van slaaptekort zelfs groter kan zijn dan de studie inschat. Symptomen van slaperig rijden zijn: moeite hebben om je ogen open te houden, niet in je rijstrook blijven, of dromen en je de laatste paar kilometer niet meer herinneren. Het verraderlijke is echter dat meer dan de helft van de bestuurders die waren betrokken bij een vermoeidheidsgerelateerd ongeval géén symptomen hadden voordat ze in slaap vielen achter het stuur.
Oplossingen
Eigenlijk is er maar één oplossing om een verhoogd risico op een ongeval na de nachtdienst te vermijden en dat is niet autorijden. Maar daar zullen nachtwerkers niet altijd de voordelen van inzien.
Wat kan werknemer doen?
- Neem als het even kan het openbaar vervoer na de nachtdienst;
- Ga op de fiets. Nog gezond ook;
- Probeer vóór aanvang van de nachtdienst even te slapen, dat helpt;
- Als de werkgever powernaps tijdens de dienst faciliteert, maak daar dan gebruik van;
- Houdt de temperatuur in de auto laag, warmte wekt slaperigheid op;
- Neem een (pratende) passagier mee. Laat deze eventueel halverwege het sturen van je overnemen;
- Word je toch slaperig, parkeer dan de auto en doe een dutje. Of strek even de benen door een minuut of tien in flink tempo rond te wandelen.
Wat kan werkgever doen?
- Neem autorijden na nachtdiensten op in de risico-inventarisatie en -evaluatie;
- Geef voorlichting over het slaperig rijden;
- Bedrijfsvervoer is een ware uitkomst, maar helaas voorzien maar weinig bedrijven daar tegenwoordig nog in;
- Stimuleer werknemers om gebruik te maken van het openbaar vervoer;
Dit artikel is geplaatst in Vakblad Arbo nr 4 2017, Vakmedianet – door Leo Bonefaas
