Al decennialang wordt gepleit voor een herziening van onze maatschappelijke tijdstructuur en cultuur om diverse redenen. Tot nu toe verloopt deze verandering echter traag, ondanks het feit dat het huidige systeem op zijn retour is. De nieuwe realiteit van sociale afstand door het coronavirus biedt kansen voor meer ruimte, zowel letterlijk als figuurlijk, als we ons losmaken van het traditionele ‘9-tot-5’ schema en flexibeler gaan werken. Dit kan niet alleen helpen bij de huidige situatie, maar ook leiden tot aanzienlijke structurele kostenbesparingen na de crisis, mogelijk in de tientallen miljarden.
Uit de lockdown
Op veel plaatsen wordt nagedacht over maatregelen en protocollen die de ‘lockdown’-beperkingen van dit moment kunnen terugdringen. Terwijl daarbij het meer en/of structureel thuiswerken een van de favoriete onderwerpen vormt, valt zo af en toe het thema ploegendienst te beluisteren. En ik juich dat toe.
Niet alleen omdat ik de verhalen en relevante studies over de negatieve kanten van het thuiswerken zie, maar vooral omdat ik al vele jaren pleit voor een nieuwe tijdarchitectuur waarin de ploegendienst een belangrijke plaats heeft. En het bijzondere van dat pleidooi is dat het daarbij gaat om ruimte creëren. Meer dan ooit is die ruimte in deze bizarre tijd een issue. Denk aan de scholen waarin een beperkt aantal kinderen in een klas passen en de kantoren waarin herinrichting van de werkplekken volop in discussie is.
Tweeploegendienststructuur
Bij de 2-ploegendienststructuur die ik bij werkenden voor ogen heb, bestaan er twee shifts van zeg 6 of 7 uur. De ene zou dan bijvoorbeeld kunnen lopen van 07:00 tot 14:00 uur en de andere van 14:00 uur tot 21:00 uur. Het effect van een dergelijke indeling is dat in plaats van 10 werknemers in het kantoor nu, in de 2-ploegendienstsituatie 20 werknemers veilig de ruimte zouden kunnen innemen. Uiteraard zouden voor scholen aangepaste tijden gekozen kunnen of moeten worden.
Een ploegendienst vraagt qua organisatie het nodige van een organisatie. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de wijze van communiceren. Maar op dit vlak zijn boekenkasten met positieve ervaringen volgeschreven. Wanneer we daarbij realiseren dat al een kleine 20% van de beroepsbevolking in een vorm van ploegendienst werkt, mag hierin dus niet de bottleneck zitten.
Nieuwe tijdarchitectuur
Het is de recent overleden Arnold Heertje die in de jaren ’60 van de vorige eeuw reeds de aandacht voor extra ploegendiensten vroeg. In lijn met economen van de Commissie Opvoering Productiviteit van na de Tweede Wereldoorlog maakte hij duidelijk dat een toename van ploegendiensten in de Nederlandse economie een substantiële toename van het bruto binnenlands product zou betekenen. Dat nog zonder aandacht voor de welzijnseffecten die een dergelijke toename zou kunnen betekenen.
De verhitte discussies die volgden over de 24-uurseconomie deden echter de argumenten voor meer ploegendiensten verstommen. Naar mijn mening een gemiste kans. Want het keurslijf waarin wij ons met de ‘9 tot 5’ samenleving hebben laten manoeuvreren levert heel veel problemen op.
Tijdschade
Zonder hier heel uitgebreid op dit thema te willen ingaan noem ik een aantal aspecten van de tijdschade die de huidige tijdordening met zich meebrengt.
- Menige Nederlander is ontevreden over de tijd. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de onderzoeken waarin geïllustreerd wordt dat velen een onbalans ervaren in hun werk-privé ten gevolge van het feit dat we veel ‘verplichtingen’ in de tijd concurrerend met elkaar hebben georganiseerd.
- Voor de coronacrisis stonden we weer steeds vaker en langer in de file. Dat heeft alles te maken met de economische bedrijvigheid en de ‘9-tot-5’ cultuur. Dat dit autogebruik naast plezier en gemak ook de nodige nadelen met zich meebrengt is bekend. CO2-uitstoot en dus milieuverontreiniging wordt in dit kader veel genoemd. Maar er is meer negatiefs; ik noem ondermeer het ruimtebeslag, de verkeersonveiligheid en de stress die deze mobiliteitsomstandigheid met zich meebrengt.
- De wachttijden bij een aantal organisaties zijn behoorlijk. Die dreigen door het Covid-19 verhaal toe te nemen. Ik verwijs naar de ziekenhuizen die achterlopen als het gaat om de reguliere zorg. Wachtlijsten van weken tot maanden worden reeds genoemd.
Een oplossing
In het licht van het Corona virus en de tijdschade hiervoor beschreven, lijkt het mij verstandig versneld naar een nieuwe tijdordening van onze maatschappij te gaan. ‘Standaard’ 2-ploegendiensten zouden wat mij betreft daarbij een belangrijk element dienen te vormen. Hopelijk is voor deze verandering nu het momentum. De voordelen zijn talrijk. Ik noem er tot besluit slechts enkele.
- Meer ruimte om veilig te werken en leven, in het bijzonder ook in deze Corona tijd.
- Het volstrekt verdwijnen van de files; spitsen worden immers gespreid.
- Een betere werk-privébalans voor vele werkenden doordat activiteiten zoals bijvoorbeeld zorgtaken beter gecombineerd kunnen worden.
- Kortere wachttijden in ziekenhuizen, enorm van belang in de komende tijd.
- Een maatschappelijke besparing van structureel vele miljarden door een betere benutting van onze kapitaalgoederen en infrastructuur.
Na het voorgaande lijkt mij de noodzakelijkheid van een nieuwe maatschappelijke tijdarchitectuur in deze onzekere periode een zekerheid.*Dr. Ing. Ben Jansen is CEO van Déhora Consultancy Group en voorzitter van de Stichting Time Design.
Wil je met ons in gesprek wat wij kunnen doen voor jouw organisatie in deze periode? We adviseren en ondersteunen je graag.
Mogelijk ook interessant voor u:
De JUS (jaarurensystemastiek) maakt een organisatie veerkrachtiger
De coronacrisis heeft een grote economische impact op vele sectoren. Hoe maak je keuzes die zowel goed zijn voor de organisatie als voor de medewerkers. Eén van de oplossingen is om een JUS (jaarurensystemastiek) in te stellen. Dit maakt je organisatie veerkrachtiger en je verlaagt ermee je risico’s voor in de toekomst.
