Stichting Time Design: Onderzoek naar tijdintelligentie en bedrijfsprestaties
Tijdens de Nacht van de Arbeid (1 op 2 mei) vraagt Stichting Time Design aandacht voor de fysieke, mentale en sociale belasting die het werken in de nacht met zich meebrengt. Deze belasting wordt namelijk nog te vaak onderschat. In deze blog geven wij informatie over de biologische klok van een mens en de ontregeling hiervan door het werken in onregelmatige ploegen- en nachtdiensten.
Wat is de biologische klok?
Iedereen heeft vast wel eens heeft gehoord van de ‘biologische klok’, maar wat doet deze klok nou eigenlijk? De biologische klok is een organische eigenschap van maar liefst 1/3 kubieke millimeter in de hersenen, en bestaat uit een groep zenuwcellen die via het oog informatie binnen krijgt en zo jouw 24-uurs slaap-waakritme regelt. Wordt het buiten donker, dan start de aanmaak van het hormoon melatonine, gestuurd door de pijnappelklier in onze hersenen. Dit hormoon activeert onze slaap. Bij het waarnemen van donker gaan er twee verschillende eiwitten zich met elkaar verbinden. Deze eiwitten vallen weer uit elkaar als er licht wordt waargenomen. Dit proces gaat de hele dag en nacht door. De biologische klok stuurt zo het ritme van het lichaam aan en wisselt tussen de waak- en slaapstand.
Ontregeling biologische klok door onregelmatige diensten / nachtdiensten
Het werken in onregelmatige ploegendiensten of nachtdiensten kan de interne klok flink ontregelen. Van maar liefst 75% van de mensen die in onregelmatige ploegendiensten / nachtdiensten werkt, is de slaap-waakritme verstoord. Dit kan leiden tot:
- chronische vermoeidheid;
- moeite met wakker worden;
- moeite met wakker blijven;
- moeite met slapen en doorslapen.
Het effect op biologische klok is te merken aan:
- concentratieproblemen;
- een ontregelde slaap-waakritme;
- concentratieproblemen;
- verstoring van het eetpatroon;
- problemen met de stoelgang, obstipatie of diarree;
- gebrek aan energie;
- stemmingswisselingen, hoofdpijn, prikkelbaarheid.
Feitje: Wat langer opblijven geeft overigens minder verstoring dan iets vroeger opstaan.
Het kan enkele dagen duren voordat de biologische klok zich aanpast aan de lokale omstandigheden. Ons advies is om een voorwaarts roterend rooster (ochtend-avond-nacht roulatie) aan te houden. De reden hiervoor is dat de algemene rusttijd tussen de diensten langer is en medewerkers voldoende tijd hebben om op te laden.
Nachtwerk en lichamelijke gezondheidsrisico’s
Nachtwerk heeft invloed op de gezondheid van medewerkers. Lichamelijke risico’s ontstaan omdat ‘s nachts werken ertoe leidt dat mensen slapen, eten en werken op andere tijden dan de tijden waarop de lichamelijke processen zijn ingesteld. Het gevolg hiervan is dat nachtwerkers slapen op momenten dat het lichaam energie heeft. Eten en slapen gebeurt juist op momenten dat het lichaam wil rusten.
Deze ‘mismatch’ tussen de biologische klok en het leefritme, kan de slaap/waak cyclus en de circadiane ritmiek ernstig ontregelen. De ontregeling kan op korte termijn leiden tot slaapklachten (slechte slaapkwaliteit), spijsverteringsklachten (misselijkheid, slechte eetlust) en nerveuze klachten (hoofdpijn, trillerig gevoel). Op langere termijn lopen nachtwerkers een verhoogde kans op ernstige slaapstoornissen, chronische vermoeidheid, chronische angst of depressie, maag/darmklachten, overgewicht, diabetes type 2, hoge bloeddruk, hoog cholesterol en klachten op het gebied van hart- en vaatziekten.
Veiligheidsrisico’s van nachtwerk
De biologische klok heeft invloed op het verloop van alertheid en prestatievermogen gedurende de verschillende uren van de dag. Overdag presteren we relatief beter, terwijl we in de nachtelijke uren relatief slechter presteren. Nachtwerkers hebben daarnaast een grotere kans op slaapgebrek. Dit kan leiden tot vermoeidheid, verminderde alertheid en prestatievermogen. Het ongevalsrisico is dan ook het hoogst tijdens een nachtdienst.
De risico’s nemen substantieel toe als medewerkers opeenvolgende nachtdiensten hebben. Grote rampen met duizenden slachtoffers worden in verband gebracht met de risico’s van werken in de nacht. In dit verband wordt wel eens gewezen op incidenten, zoals: de giframp in de Indiase staat Bhopal (1984), de ramp met de olietanker Exxon Valdez (1989), het ongeluk met het ruimteveer Challenger (1986), het ongeluk met vlucht 801 van Korean Air (1997) en de nucleaire incidenten Three Mile Island (1979) en Tsjernobyl (1986), die stuk voor stuk ’s nachts plaatsvonden.
Ook blijkt uit onderzoek dat medewerkers die na hun nachtdienst naar huis rijden, door hun vermoeidheid een hoger risico lopen op een eenzijdig auto-ongeluk
Risico’s van nachtwerk op sociaal vlak
Vrijwel alle activiteiten zijn afgestemd op werken in een dagritme. Denk aan sportclubs, hobby’s, winkelen en sociale tijd met vrienden en familie. Werken in de nacht betekent dat voor de medewerkers het ritme van werken en vrije tijd afwijkt van wat gangbaar is. De kans is groot dat het ritme niet aansluit bij dat van familie en vrienden. Dit zorgt voor enkele uitdagingen bij het maken van afspraken met familie en vrienden. Er moet namelijk ook ruimte worden gemaakt voor een goed herstel na nachtdiensten. Sociale isolatie is dan ook één van de risico’s van werken in de nacht, wat kan leiden tot eenzaamheid en depressie.
Wil jij de risico’s van nachtwerken beperken? Déhora ondersteunt jou!
Voor organisaties die nachtwerkers in dienst hebben, is het uiterst belangrijk om zich bewust te zijn van deze risico’s en zich in te spannen om deze risico’s zo veel mogelijk te verminderen. Werkgevers hebben in de visie van Déhora ten minste vier draaiknoppen om hier mee aan de slag te gaan:
- Het aantal nachtdiensten minimaliseren
- Gezond roosteren
- (Meer) invloed geven op de werktijden
- Voorlichting geven
Wil jij meer weten over hoe Déhora jouw organisatie kan ondersteunen om de risico’s van nachtwerk te verminderen? Dan kun jij vrijblijvend contact met ons opnemen via het contactformulier om de opties te bespreken. Jij kunt ons ook bereiken via het telefoonnummer: +31 (0) 20 209 07 64
Mogelijk ook interessant voor jou:
gezond
10 tips voor gezonde voeding bij nachtarbeid
Wanneer je werktijden afwijken van het biologische ritme van je lichaam, moet je extra rekening houden met de samenstelling van je maaltijden.
4 tips voor gezondere ploegendienst medewerkers
Ploegendiensten brengen niet alleen fysieke, maar ook mentale en sociale gevolgen met zich mee. Lees hier 4 tips voor vitale ploegendienst medewerkers.
